BXSR oliy hokimiyat organlarining koʻkrak nishonlari

1920-yil 6-8-oktabrda boʻlib oʻtgan 1-Buxoro xalq vakillari syezdida Buxoro Xalq Sovet Respublikasi eʼlon qilindi, uning tarkibiga Buxorodagi inqilobiy harakatning koʻzga koʻringan rahnamolari: Mirzo Abdulqodir Muhitdinov, Fayzulla Xoʻjayev, Usmonxoʻja Poʻlatxoʻjayev, Munavvarqori Abdurashidxon oʻgʻli va boshqalar. Hukumat tarkibi ham saylandi, Unda Fayzula Xoʻjayev raisligida Xalq Nazirlari Kengashi mavjud edi. Xalq vakillarining 1-Buxoro qurultoyi ishtirokchisi koʻkrak nishonini haqli ravishda ozod Buxoro oliy hokimiyat organlarining birinchi koʻkrak nishoni deyish mumkin.

Ushbu nishonni yaratish tashabbuskori, Fayzulla Xoʻjayev boʻlsa-da, baʼzi tadqiqotchilar uning paydo boʻlishi gʻoyasini Yosh buxoriylar mafkurachisi, maorif vaziri Abdurauf Fitratga tegishli deb hisoblaydi. Birinchi Butun Buxoro qurultoyi delegatlarining koʻpligi va bu deyarli 2000 kishi boʻlgani uchun nishonni qimmatbaho metallardan emas, balki mis va bronzadan yasashga qaror qilindi. Tashqi tomondan, belgi Buxoro amirligi bayrogʻining shaklini, uchta toʻqmoqli oʻsha toʻrtburchaklar pannosini, Qur’ondan soʻzlar yozilgan yashil maydon va yarim oyli yulduzni butunlay takrorlaydi. Ammo bayroqdan farqli oʻlaroq, belgida choʻzilgan kaft va perimetri boʻylab yoʻlbars terisi yoʻq, amir esa hokimiyatining ramzi edi. Fayzulla Xoʻjayev rejasiga koʻra, belgidagi uchta moʻyqalam ruhoniylar, burjuaziya va ilgʻor ziyolilarning birligini ifodalaydi. Arxiv hujjatlaridan maʼlum boʻlishicha, belgi yaratish ishlari Koʻhna Buxoro qoʻlga kiritilgandan soʻng deyarli darhol boshlangan boʻlib, baʼzi tarixchilarning fikriga koʻra, uning zarbxonasida bu belgi ishlab chiqarilgan. Qurultoy boshlanishiga qadar kerakli miqdordagi belgilarni yaratishning iloji boʻlmadi, zarbxona shaharni qamal qilish va bosib olish paytida jiddiy shikastlangan va RSFSRdan joʻnatilgan mutaxassislardan mahalliy hunarmandlarning yordamiga qaramay, 6 oktyabrgacha 150 dan ortiq belgilar chiqarilmagan. Ularning barchasi faqat prezidium aʼzolari, delegat guruhlari raislari va oqsoqollariga taqsimlandi. Ammo delegatlarning haddan tashqari noroziligiga belgilarning qoniqarsiz sifati sabab boʻldi. Kiyimlarga mahkamlagich sifatida ishlatiladigan pinlar tezda ishdan chiqdi, emal jirkanch, bulutli soyalarga ega edi va koʻpincha parchalanadi. Belgilar juda nozik, tezda deformatsiyalangan va yaroqsiz holga kelgan. Pimli mahkamlashdan voz kechib, pin va gayka bilan mahkamlashga oʻtishga qaror qilindi, ammo bu belgilarning atigi 20 tasi qilingan.

1921-yil may oyida boʻlib oʻtgan Xalq vakillarining Ikkinchi Butunbuxoro qurultoyida oliy hokimiyat — Buxoro Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi tuzildi. Uning birinchi raisi etib Usmonxoʻja Poʻlatxoʻjaev saylandi. U BNSR Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining birinchi koʻkrak nishonini ishlab chiqarish tashabbuskori edi. Uni tayyorlashda Birinchi Butunbuxoro qurultoyi belgisini tayyorlashdagi xatolar hisobga olindi. Belgini RSFSR deputatlik nishonlari tasvirida bayroq ustuni bilan bayroq shaklida tayyorlashga qaror qilindi. Bayroq maydonida uch qismga boʻlingan boʻlib, kirill va arab grafiklarida MSK BNSR yozuvi bilan bezaldi. Oʻrta qismida yozuvdan tashqari kichik yarim oy ham tasvirlangan. Turli xil emal ranglari bilan nishonning kamida uchta versiyasi qilingan. Bayroqning markazida tor yashil chiziqli variantga ustunlik berildi. Belgining pastki qismidagi uchburchak uchta mulkning birligini anglatadi. Uchburchakdagi qizil emal va belgining yuqori qismi, shubhasiz, inqilobiy jarayonlarning boshlanishini anglatadi. Kiyimlarga qoʻshimcha sifatida yongʻoqli pin ishlatilgan. Belgilar ishlab chiqarish raqamlariga ega boʻlmagan va misdan qilingan. Hammasi boʻlib Ikkinchi Butun Buxoro qurultoyining 40 ga yaqin belgilari qilingan.

Adabiyot

Oʻrta Osiyo va Qozogʻistonda Sovet hokimiyatining gʻalabasi, Tosh., 1967, 312-313-betlar.
Usanqulov P., K. Sovet Buxoroi, Toshkent, 1936 b. 153
Ishanov A. I., Buxoro Xalq Sovet Respublikasi, Tosh., 1969 (injil. 381-90-betlar).
Farhod Qosimov, Bahodir Ergashev „Qurultoy yoʻl tanladi“ (1993))
Aleksandr Krushelnitskiy „Telegraf orqali diktatura“ (1993))

Yana qarang

Buxoro xonligi
Buxoroda inqilob
Qizil Yulduz ordeni (Buxoro NSR)
„Qizil jangchi“ harbiy belgisi

Havolalar